مزاج شناسی قسمت سیزدهم

پاکسازی در طب سنتی

در طب سنتی ایران هر کاری آداب خاصی دارد ؛ همانند غذا خوردن، مایعات نوشیدن ، لباس پوشیدن ، حمام کردن ، روابط با دیگران و … . هنر زندگی کردن در این هست که این آداب را یاد بگیریم.

قبل از آشنایی با مزاج‌ها در طب سنتی، تطهیر و انواع آن مطرح می‌شود. تطهیر یعنی پاک کردن، پاکسازی، آلودگی زدایی، بیرون کردن سموم و آلودگی‌ها. در طب تطهیر معدی بسیار مهم است. معده انسان اگر در سلامت باشد کل بدن می‌تواند به‌ سلامت برسد. پس این موضوع یک اهمیت ویژه دارد.

چه قواعد و آدابی را باید برای سلامت و پاکسازی معده رعایت کنیم؟

اول اینکه بهتر است روز خود را با مایعات شروع کنیم؛ مایعات گرم شامل آب گرم یا دم‌نوش‌های مختلف است. البته قاعده استفاده از مایعات این است که با معده خالی مصرف شود چون اگر مایعات را با معده پر استفاده کنیم آشفته می‌شود.

درسی که باید بیاموزیم این است که نگذاریم معده ما بیش‌ازحد پر شود، باید ظرفیت معده را بشناسیم و متوجه آن باشیم که چه مقدار غذا مناسب حجم معده ما است.

 در آداب غذا خوردن در طب دو وعده غذایی در روز مطرح می‌شود؛ صبح و سر شب. ساعت 1 تا 3 عصر برای صرف غذا مناسب نیست. اگر صبحانه ما کامل باشد می‌توانیم ناهار را حذف کنیم و 5 یا 6 عصر در زمستان و تا 7 عصر و در تابستان غذا بخوریم.

 درصورتی‌که اگر معده ما سرد باشد نمی‌توانیم ناهار را ترک کنیم؛ برای این کار باید اول معده را گرم کرد، به این صورت که مثلاً ظهر کشمش، شربت عسل و لیموترش، دم‌نوش یا سیب و خرما بخوریم. کسانی که به معده خود خیلی آسیب‌زده‌اند بهتر است مدتی به آن استراحت بدهند، مثلاً غذاهای چرب، سنگین و دیرهضم را حذف کنند.

 بهتر است بین دو وعده، غذا نخوریم چون باعث فساد در بدن می‌شود. می‌توان بین غذا از میوه‌جات، دم‌نوش و شربت استفاده کنیم. خورده خوری، هله هوله خوری، پرخوری و حتی کم خوری به معده آسیب میزند. مصرف آب و مایعات بلافاصله قبل و بعد غذا را حذف کنیم، مگر صفراوی مزاج‌ها که عطش خاص دارند.

 اگر بعد غذا هوس مایعات کردیم یک استکان دم‌نوش زنجبیل بخوریم که به هضم غذا هم کمک می‌کند. بلافاصله بعد غذا میوه نخوریم. از خوردن دوغ، نوشابه و چای با غذا جدا پرهیز کنیم. اگر بخواهیم معده ما بهبود پیدا کند باید کلاً از چای پرهیز کنیم.

به‌اندازه غذا خوردن هم از آداب خوردن است، یعنی اینکه همیشه یک مقداری معده را خالی نگه‌داریم. اگر پرخوری و بدخوری کنیم گاهی مجبور می‌شویم از طریق قی کردن معده را تخلیه کنیم؛ بنابراین باید اندازه معده خود را بدانیم و نگذاریم کاملاً پر شود؛ وقتی معده پر می‌شود مجبور می‌شود تخلیه کند و این کار آسیب جدی به آن وارد می‌کند.

 با دست آلوده غذا نخوردن و رعایت بهداشت دست هم جزو آداب خوردن است که باید رعایت شود چون باعث بیماری می‌شود. آرام غذا خوردن، مایعات را جرعه‌جرعه نوشیدن و خوب جویدن نیز از آداب خوردن است. جویدن به ترشح بزاق دهان کمک می‌کند. معده نه دندان دارد، نه بزاق، پس غذا باید خوب جویده شود. اگر بزاق ترشح شود شتاب هضم بیشتر و مدت‌زمان آن طولانی‌تر می‌شود.

افرادی که معده سردی دارند بعد از غذا می‌توانند کمی زنیان، نمک در حد یک سر قاشق چای‌خوری (به جز افرادی که فشارخون بالا دارند)، برای تحریک بزاق بعد غذا یک عدد خرما یا کمی عسل بخورند. اگر مدت‌زمان طولانی غذاهای نامناسب بخوریم معده سرد شده و یبوست به وجود می‌آید. اگر بخواهیم روده‌ها خوب تخلیه شود باید غذاهای گرم و ملین بخوریم. هرچقدر غذا گرم و رطوبتی باشد شتاب درمان یبوست بیشتر می‌شود، ولی گرمی و تری وقتی بیش‌ازحد شد می‌تواند اسهال آور هم باشد.

سردی‌ها وقتی زیاد می‌شوند یبوست‌آور هستند. البته بعضی از گرمی‌ها مثل نعناع هم استثنا دارند و قابض هستند، بنابراین با نعناع بهتر است گل محمدی استفاده کنیم. بهترین زمان جذب غذا شب و بعدازآن صبح است، بنابراین داروهای گرم مثل سیاه‌دانه و عسل و رازیانه سر شب مصرف شود تأثیر بهتری دارد. عصاره گز علفی فوق‌العاده معده را تقویت می‌کند، یک تا سه قاشق غذاخوری در روز می‌توان مصرف کرد.

 شیرین‌بیان، دم‌نوش بابونه و بهارنارنج برای معده فوق‌العاده عالی است. معده سرد ورم می‌کند، نفخ می‌آورد، بادگلو پدید می‌آورد و باعث ترش شدن می‌شود. می‌توانیم معده را با دم‌نوش نعناع و آویشن یا نعناع فلفلی گرم‌کنیم.

 پیاده‌روی و ورزش، انجیر، گلاب و گل محمدی نیز به بهبود عملکرد معده کمک می‌کند. همچنین برای داشتن معده سالم از چای، نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی، ماست، دوغ، کشک، قره‌قروت، ترشی پرهیز کنید. درمجموع می‌توان گفت با ورزش، مواد غذایی گرم و تغذیه مناسب سلامتی معده را به دست آورد.

شاد و سلامت باشید.

رسول حیدری